بهگوان‌داس هندیبَهگْوان داس هندی، شاعر و نویسنده هندی نیمه دوم قرن دوازدهم و نیمه نخست قرن سیزدهم هجری. ۱ - اصل و نسبنیاکانش اصلاً از کالپی (واقع در اوتارپرادش) بودند و نژادشان از سری واستو کایست بود. بیشتر خاندان او به دربار تیموریان هند و نوابان اوده وابسته بودند. [۱]
بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۳ـ۲۳۵، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
[۲]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۳]
علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۰، تهران ۱۳۴۳ ش.
پدرش، دل پت داس، در دوره نظامت برهان الملک بهادر (متوفی ۱۱۵۱) به لکهنو رفت و تا عهد نوّاب آصف الدّوله بهادر (متوفی ۱۲۱۲) از ملازمان دربار بود و خود به زبان هندی شعر می‌سرود. [۴]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۵]
علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۱، تهران ۱۳۴۳ ش.
۲ - زمان و محل تولدبهگوان داس در ۱۱۶۴ در صَیدپور (صَدرپور) از توابع سیلک، زاده شد. [۶]
بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۳پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
[۷]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۳ - اساتیددر خردسالی به مدت چهار سال نزد مولوی سید یوسف سهارَنپوری دستور زبان و برخی از کتب فارسی را فراگرفت و از همان هنگام، به تاریخ و شعر و شاعری متمایل گردید. سپس نزد محمد فاخر مکین (متوفی ۱۲۴۱) بخصوص در زمینه شعر و تاریخ به تحصیل پرداخت. [۸]
بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۳ر ـ ۲۳۴پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
[۹]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۱۰]
علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۱، تهران ۱۳۴۳ ش.
۴ - تخلص شعریبهگوان داس در شعر نخست به «بسمل» [۱۱]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
و بعد به پیشنهاد فاخرمکین، «هندی» تخلّص می‌کرد. [۱۲]
بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۴پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
۵ - مناصباو در آغاز جوانی از جانب نواب مختارالدّوله بهادر به «میربحری» استان الله آباد و سپس در دربار آصف الدّوله بهادر به منصب دیوانیِ راجا ندهی سنگ منصوب شد و مورد عنایت و حمایت بسیاری از امیران و وزیران بود. [۱۳]
بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، گ ۲۳۵پ، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰.
[۱۴]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۳، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۱۵]
علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۱ ـ۵۰۲، تهران ۱۳۴۳ ش.
۶ - سال درگذشتسال وفات بهگوان داس به درستی معلوم نیست. ۷ - آثاراو سرگذشت خود را بتفصیل در دو تذکره خود، حدیقه هندی و سفینه هندی، آورده و از آثار خویش نیز یاد کرده است. این آثار عبارت است از: مثنوی سلسله المحبّه، مثنوی مظهرالانوار؛ مثنوی بهاگوت یا مهرضیاء؛ دو دیوان شعر فارسی موسوم به شوقیّه و ذوقیّه مشتمل بر قصاید و ترجیع بند‌ها و دیگر قالب‌های شعری؛ رساله سوانح النبوّه در سیره پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و دوازده امام شیعیان علیهم‌السلام؛ حدیقه هندی که تذکره شعرای فارسی گوی پرورده هند از آغاز ورود اسلام به آن سرزمین تا سال ۱۲۰۰ است. [۱۶]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۱۷]
علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۳، تهران ۱۳۴۳ ش.
نسخه خطی منحصر به فرد آن با شماره ۷۹۰ در گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی، در قم ، محفوظ است. ۷.۱ - سفینه هندییکی از مهمترین آثار وی سفینه هندی است که در آن به ذکر شاعران فارسی گوی هند می‌پردازد. این کتاب پس از حدیقه هندی تألیف شده و مشتمل است بر شرح احوال ۳۳۵ تن از فارسی سرایان هند از آغاز سلطنت محمدشاه گورکانی در ۱۱۳۱ تا هنگام تألیف تذکره در ۱۲۱۹. [۱۸]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، مقدمه عطاء کاکوی، ص الف، ج۱، ص۲۴۳، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۱۹]
علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۳ ـ ۵۰۴، تهران ۱۳۴۳ ش.
[۲۰]
احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج۱، ص۷۳۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
مؤلف پس از نخستین تحریر، خود به اصلاح و تکمیل آن پرداخته است. [۲۱]
علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۰۳، تهران ۱۳۴۳ ش.
۷.۱.۱ - انشای روانسبک انشای بهگوان داس در تذکره مذکور ساده و روان است اما گهگاه از اشتباهات و واژگان برساخته فارسی زبانان هند که منطبق با دستور زبان فارسی نیست، مصون نمانده است. [۲۲]
محمدابراهیم باستانی پاریزی، «سفینه هندی»، ج۱، ص۷۴۱ـ۷۴۲، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۵ (اسفند ۱۳۳۸).
۷.۱.۲ - شرح حال شاعرانسفینه هندی شرح حال شاعران معاصر مؤلف را، که خود با بسیاری از آنان دوست و آشنا بوده، دربردارد و از این لحاظ حائز اهمیت است. نکته در خور توجه این‌که بسیاری از شاعران این تذکره ایرانیان مهاجر و ساکن هند بوده اند. ۷.۱.۳ - بیان اشعارمؤلف در ضمن شرح حال هر یک از شاعران، ابیاتی هم از آنان ذکر کرده که بیشتر آن‌ها به سبک هندی است. [۲۳]
محمدابراهیم باستانی پاریزی، «سفینه هندی»، ج۱، ص۷۴۲ـ۷۴۳، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۵ (اسفند ۱۳۳۸).
او برخی از اشعار خود را نیز در پایان شرح سرگذشت خود نقل کرده که از آن جمله است قصیده‌ای غرّاء درباره چهارده معصوم علیهم‌السلام و قصیده‌ای بلند در منقبت علی علیه‌السلام. [۲۴]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۴۴ـ۲۴۷، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۷.۱.۴ - قالب شعریاو در قالب‌های غزل و رباعی نیز اشعاری سروده که در بیشتر آن‌ها صبغه عرفانی نمودار است. [۲۵]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۵۰ـ۲۵۹، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
در یک رباعی نیز نوّاب آصف الدّوله را مدح نموده است. [۲۶]
بهگوان داس هندی، سفینه هندی، ج۱، ص۲۵۹، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
۷.۱.۵ - اولین چاپسفینه هندی در ۱۹۵۸ میلادی به تصحیح شاه محمد عطاءالرحمان عطاء کاکوی در پتنه چاپ شده است. ۷.۱.۶ - سبک شعریاشعار بهگوان داس فصیح و روان است و با سبک عراقی بیش از سبک هندی تطبیق می‌کند. [۲۷]
احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج۱، ص۷۳۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۸ - فهرست منابع(۱) محمدابراهیم باستانی پاریزی، «سفینه هندی»، راهنمای کتاب، سال ۲، ش ۵ (اسفند ۱۳۳۸). (۲) بهگوان داس هندی، حدیقه هندی، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی، ش ۷۹۰. (۳) بهگوان داس هندی، سفینه هندی، چاپ محمدعطاءالرحمان عطاء کاکوی، پتنه ۱۳۷۷/۱۹۵۸. (۴) احمد گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران ۱۳۶۳ ش. (۵) علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، تهران ۱۳۴۳ ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهگوان داس هندی»، شماره۲۲۸۳. رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران فارسی
|